Zamek krzyżacki w Kowalewie Pomorskim

Województwo kujawsko-pomorskie obfituje w liczne zamki krzyżackie i ich pozostałości. To przecież tu, pod Toruniem, w samym centrum dzisiejszego województwo kujawsko-pomorskiego, pojawiło się pierwszych siedmiu rycerzy z czarnymi krzyżami. Książę Konrad Mazowiecki nadał im wąski skrawek lądu pomiędzy Brzozą a ujściem Zielonej Strugi do Wisły, gdzie w rejonie Małej Nieszawski się osiedlili. Z uwagi, iż tu właśnie, jest moje stałe miejsce zamieszkania (kilka kilometrów od Małej Nieszawki), nie może zabraknąć tematów związanych z Krzyżakami. Dziś zapraszam Was nieco dalej od Torunia. Zapraszam Was na Zamek Krzyżacki w Kowalewie Pomorskim.    

 

 

Zamek w Kowalewie (obecnie Kowalewo Pomorskie) został wniesiony na wysokim brzegu jeziora przy ujściu rzeczki Strugi, dopływu Drwęcy, na północny zachód od osady, która otrzymała prawa miejskie w 1286 roku. Z czasem jezioro zaczęło wysychać. 

Był to zamek konwentualny, regularny i trójczłonowy. Zbudowany został z kamieni polnych i cegły. Składał się z zamku głównego i dwóch przedzamczy wewnętrznego i zewnętrznego. Budowę rozpoczęto około 1280 roku, a ukończono na początku XIV wieku. Już w 1278 roku wymieniony jest pierwszy urzędujący komtur - brat Rudolf. Zamek leżał na szlaku Toruń-Brodnica, 12 km na północny zachód od Golubia. 

Zamek główny, czteroskrzydłowy, miał kształt regularnego czworoboku z małym dziedzińcem w środku, wokół którego biegły krużganki komunikacyjne. Układ i funkcje poszczególnych pomieszczeń w kilkukondygnacyjnych skrzydłach nie są dokładnie znane. W skrzydle północnym na piętrze mieściło się mieszkanie komtura i dormitorium braci oraz przejście gankiem do wieży danskera nad jeziorem. W skrzydle południowym (od strony przedzamczy) mieściła się kaplica i prawdopodobnie kapitularz. Tutaj również znajdował się wjazd bramny na dziedziniec zamku, flankowany wieżą wartowniczą, Prowadził z przedzamcza wewnętrznego poprzez bramy, most nad fosa i obszerne międzymurze otaczające zamek główny, szczególnie z trzech stron (południowej, wschodniej i zachodniej). Pozostałe pomieszczenia konwentu: refektarz, infirmeria czy kancelaria i pokoje gościnne zapewne mieściły się w powstałych skrzydłach - wschodnim i zachodnim. Na parterze i w piwnicach znajdowały się pomieszania gospodarcze, składy żywności, kuchnia, piekarnia, browar i zwyczajowo zbrojownia. Na wyższych kondygnacjach zapewne - spichrze i ganki obronne.

 

 

Mury międzymurza otaczającego zamek posiadały trzy narożna półokrągłe baszty otwarte do wewnątrz (oprócz narożnika południowo-wschodniego).

Na południe, otoczone fosami i ufortyfikowane murami i basztami, rozciągały się przedzamcza. Przedzamcze wewnętrzne, mniejsze, miało kształt zbliżony do trapezu i w części południowej (w narożach i w środku) muru obwodowego posiadało trzy baszty otwarte do wewnątrz.

 

 

Większe przedzamcze zewnętrzne (zapewne późniejsze) miało kształt zbliżony do prostokąta. Podobnie, w narożach części południowej murów, miało dodatkowe umocnienia, ale typu bastionowego.

Przedzamcza mieściły budynki mieszkalne służby i rożne zabudowania gospodarcze: stajnie, kuźnie, stodoły, obory, spichlerze, magazyny, karwan, warsztaty itd. W inwentarzach wymienia się także winnice.

Fosy zamku i przedzamczy od strony miasta (wschodniej) były wkomponowane w system fortyfikacji miejskich. Systemy obronne zamku i miasta były połączone.

 

Zdobycie Zamku krzyżackiego w Kowalewie Pomorskim

 

W 1330 roku zamek oblegały wojska Władysława I Łokietka, podczas najazdu na ziemię chełmińską, jednak nie zdołały go zdobyć.

We wrześniu 1341 roku wielki mistrz Ditrich von Altenburg prowadził rokowania na zamku z legatem króla Węgier. 

 

 

Po zwycięstwie grunwaldzkim w 1410 roku polskie wojska zajęty zamek, ale został odbity przez Krzyżaków już w październiku tego roku przy pomocy oddziałów inflanckich.

Wojna „głodowa" w 1414 roku spowodowała duże szkody i spustoszenia w komturii kowalewskiej. Podczas wojny „golubskiej" w 1422 roku Krzyżacy spalili miasto przed nadciągającymi wojskami polskimi. W wyniku ośmiodniowego oblężeni, na przełomie sierpnia i wrześni, zdołano opanować tylko jedno przedzamcze i zarządzono odwrót.

 

 

W 1421 roku komturstwo kowalewskie podporządkowano wójtostwu w Lipienku. Wójt Mikołaj von Bargau otrzymał szersze kompetencje. Podlegał bezpośrednio wielkiemu mistrzowi zakonu w Malborku. W następnych latach pomimo czynionych wysiłków zamek był słabo uzbrojony i miał problemy aprowizacyjne ze względu na spadek produkcji rolno-hodowlanej w folwarkach, podupadłych w wyniku działań wojennych.

W związku z powyższym oddziały Związku Pruskiego nie miały problemów ze zdobyciem zamku w 1454 roku. Komtur salwował się ucieczka do zamku w Brodnicy. Od tej pory do 1772 roku zamek był w rękach polskich i stanowił siedzibę starostów. Zamek został poważnie zniszczony podczas wojny polsko-szwedzkiej. Częściowo remontowany, ulegał dalszej degradacji. W XVIII wieku podupadł, zniszczony wojnami. W XIX wieko posiadał jeszcze mury, ale poddano je rozbiórce na materiał budowlany dla kościoła ewangelickiego budowanego na przedzamczu zewnętrznym. Kościół z kolei rozebrano w XX wieku w okresie międzywojennym i z uzyskanego materiału wybudowano kamienice przy rynku w Kowalewie. 

 

Zamek krzyżacki w Kowalewie Pomorskim dziś.

 

Obecnie na wzgórzu z dawnego zamku krzyżackiego w Kowalewie zachowały się fundamenty czworobocznego budynku, cześć przedmurza zamku głównego i od strony północnej przy zboczu - filar danskera. Ponadto na miejscu, na którym zapewne wznosiła się wieża strażnicza przy wjeździe bramnym na zamek - znajduje się wieża ciśnień.

 

 

Na przedzamczach zachowały się pozostałości murów obronnych i narożne umocnienia bastionowego (na podzamczu zewnętrznym).

 

Inne miejsca warte odwiedzenia: MAPA

GPS: 53°09′20″N 18°53′50″E

Zamek Krzyżacki w Małej Nieszawce

Castrum Nissoue - nazwany później przez Krzyżaków - Vogelsang czyli Ptasi śpiew. Odwiedziliśmy ruiny zamku krzyżackiego w Małej Nieszawce.

Cofamy się do stycznia 1230 roku. Wtedy to ks. Konrad Mazowiecki nadał krzyżakom drewniano-ziemny gródek Castrum Nissoue. Przybywa tu siedmiu rycerzy krzyżackich pod wodzą Hermana Balka w celu objęcia darowanej ziemi na lewym brzegu Wisły. W krótkim czasie po przybyciu Krzyżacy wznoszą drewniane założenie obronne i tworzą okręgi. 

Komturia nieszawska (o której wzmiankowano już w 1255 roku) obejmowała wąski pas ziemi wzdłuż  Wisły od dzisiejszej Brzozy Toruńskiej do ujścia Zielonej Strugi do Wisły z osadami: Stawki, Rudak, Kozibór, Mała i Wielka Nieszawka oraz Piaski.

Około 1300 r. Krzyżacy przystąpili do wznoszenia murowanego zamku na planie czworoboku z bramą wjazdową od południa gdyż ich ówczesna drewniano-ziemna konstrukcja nie gwarantowała jednak wystarczającego bezpieczeństwa. Po zajęciu przez Zakon Krzyżacki Pomorza Gdańskiego i pogorszeniu stosunków z Polską, wzrosło strategiczne znaczenie tego miejsca pełniącego odtąd rolę przyczółku ułatwiającego inicjowanie krzyżackich wypraw na należącą do Korony ziemię kujawską.

Prace nad budową zamku wstrzymano na czas działań wojennych prowadzonych przeciw Polsce Władysława Łokietka, a następnie wznowiono w roku 1332 i kontynuowano do lat 80. XIV stulecia.

Posiadłości krzyżackie na lewym brzegu Wisły spędzały sen z oczu kolejnym władcom Polski, dlatego przy okazji rokowań w 1414 r. w Grabowie i w 1416 r. w Wieluniu występowali o jej zwrot. Dopiero traktat pokojowy w 1422 r. nad jeziorem Mełno w Ziemi Chełmińskiej zawarty pomiędzy królem Władysławem Jagiełłą i wielkim mistrzem Pawłem von Russdorf doprowadził do zwrotu spornych ziem. Na mocy Pokoju Mełneńskiego Krzyżacy zobowiązali  się do rozebrania zamku krzyżackiego w Nieszawie (co dokonali około 1424 r.) i zrzekli się swych praw do wszystkich obszarów położonych na lewych brzegu rzeki Wisły. W ten sposób zakon krzyżacki stracił swój przyczółek i schronienie dla swoich wypraw łupieżczych przeciwko Polsce.

W latach 1431-35 Krzyżacy nadal jednak trzymają w swoich rękach bezprawnie Zamek Dybów oraz rozebrany zamek krzyżacki w Nieszawie. Pokój w Brześciu Kujawskim w 1435 r. definitywnie przyznaje oba zamki Koronie i Krzyżacy zamki opuszczają. Od owego czasu zamek w Nieszawie a raczej to co z niego zostało po rozbiórce nie odegrał żadnej historycznej roli powoli ulegając dalszym zniszczeniom.

Uwaga! W terenie nie ma żadnej informacji o lokalizacji ruin zamku a teren zamku leży na terenie prywatnym i strzeże go "komtur" z wielkim psem.

Ciekawostka: dziś nie jest znane położenie pierwszej zakonnej siedziby na ziemiach polskich, przypuszcza się, iż znajdowała się ona w okolicach obecnego dworca PKP Toruń Główny. 

Zobacz inne miejsca które warto odwiedzić - MAPA