Zamek krzyżacki w Kowalewie Pomorskim

Województwo kujawsko-pomorskie obfituje w liczne zamki krzyżackie i ich pozostałości. To przecież tu, pod Toruniem, w samym centrum dzisiejszego województwo kujawsko-pomorskiego, pojawiło się pierwszych siedmiu rycerzy z czarnymi krzyżami. Książę Konrad Mazowiecki nadał im wąski skrawek lądu pomiędzy Brzozą a ujściem Zielonej Strugi do Wisły, gdzie w rejonie Małej Nieszawski się osiedlili. Z uwagi, iż tu właśnie, jest moje stałe miejsce zamieszkania (kilka kilometrów od Małej Nieszawki), nie może zabraknąć tematów związanych z Krzyżakami. Dziś zapraszam Was nieco dalej od Torunia. Zapraszam Was na Zamek Krzyżacki w Kowalewie Pomorskim.    

 

 

Zamek w Kowalewie (obecnie Kowalewo Pomorskie) został wniesiony na wysokim brzegu jeziora przy ujściu rzeczki Strugi, dopływu Drwęcy, na północny zachód od osady, która otrzymała prawa miejskie w 1286 roku. Z czasem jezioro zaczęło wysychać. 

Był to zamek konwentualny, regularny i trójczłonowy. Zbudowany został z kamieni polnych i cegły. Składał się z zamku głównego i dwóch przedzamczy wewnętrznego i zewnętrznego. Budowę rozpoczęto około 1280 roku, a ukończono na początku XIV wieku. Już w 1278 roku wymieniony jest pierwszy urzędujący komtur - brat Rudolf. Zamek leżał na szlaku Toruń-Brodnica, 12 km na północny zachód od Golubia. 

Zamek główny, czteroskrzydłowy, miał kształt regularnego czworoboku z małym dziedzińcem w środku, wokół którego biegły krużganki komunikacyjne. Układ i funkcje poszczególnych pomieszczeń w kilkukondygnacyjnych skrzydłach nie są dokładnie znane. W skrzydle północnym na piętrze mieściło się mieszkanie komtura i dormitorium braci oraz przejście gankiem do wieży danskera nad jeziorem. W skrzydle południowym (od strony przedzamczy) mieściła się kaplica i prawdopodobnie kapitularz. Tutaj również znajdował się wjazd bramny na dziedziniec zamku, flankowany wieżą wartowniczą, Prowadził z przedzamcza wewnętrznego poprzez bramy, most nad fosa i obszerne międzymurze otaczające zamek główny, szczególnie z trzech stron (południowej, wschodniej i zachodniej). Pozostałe pomieszczenia konwentu: refektarz, infirmeria czy kancelaria i pokoje gościnne zapewne mieściły się w powstałych skrzydłach - wschodnim i zachodnim. Na parterze i w piwnicach znajdowały się pomieszania gospodarcze, składy żywności, kuchnia, piekarnia, browar i zwyczajowo zbrojownia. Na wyższych kondygnacjach zapewne - spichrze i ganki obronne.

 

 

Mury międzymurza otaczającego zamek posiadały trzy narożna półokrągłe baszty otwarte do wewnątrz (oprócz narożnika południowo-wschodniego).

Na południe, otoczone fosami i ufortyfikowane murami i basztami, rozciągały się przedzamcza. Przedzamcze wewnętrzne, mniejsze, miało kształt zbliżony do trapezu i w części południowej (w narożach i w środku) muru obwodowego posiadało trzy baszty otwarte do wewnątrz.

 

 

Większe przedzamcze zewnętrzne (zapewne późniejsze) miało kształt zbliżony do prostokąta. Podobnie, w narożach części południowej murów, miało dodatkowe umocnienia, ale typu bastionowego.

Przedzamcza mieściły budynki mieszkalne służby i rożne zabudowania gospodarcze: stajnie, kuźnie, stodoły, obory, spichlerze, magazyny, karwan, warsztaty itd. W inwentarzach wymienia się także winnice.

Fosy zamku i przedzamczy od strony miasta (wschodniej) były wkomponowane w system fortyfikacji miejskich. Systemy obronne zamku i miasta były połączone.

 

Zdobycie Zamku krzyżackiego w Kowalewie Pomorskim

 

W 1330 roku zamek oblegały wojska Władysława I Łokietka, podczas najazdu na ziemię chełmińską, jednak nie zdołały go zdobyć.

We wrześniu 1341 roku wielki mistrz Ditrich von Altenburg prowadził rokowania na zamku z legatem króla Węgier. 

 

 

Po zwycięstwie grunwaldzkim w 1410 roku polskie wojska zajęty zamek, ale został odbity przez Krzyżaków już w październiku tego roku przy pomocy oddziałów inflanckich.

Wojna „głodowa" w 1414 roku spowodowała duże szkody i spustoszenia w komturii kowalewskiej. Podczas wojny „golubskiej" w 1422 roku Krzyżacy spalili miasto przed nadciągającymi wojskami polskimi. W wyniku ośmiodniowego oblężeni, na przełomie sierpnia i wrześni, zdołano opanować tylko jedno przedzamcze i zarządzono odwrót.

 

 

W 1421 roku komturstwo kowalewskie podporządkowano wójtostwu w Lipienku. Wójt Mikołaj von Bargau otrzymał szersze kompetencje. Podlegał bezpośrednio wielkiemu mistrzowi zakonu w Malborku. W następnych latach pomimo czynionych wysiłków zamek był słabo uzbrojony i miał problemy aprowizacyjne ze względu na spadek produkcji rolno-hodowlanej w folwarkach, podupadłych w wyniku działań wojennych.

W związku z powyższym oddziały Związku Pruskiego nie miały problemów ze zdobyciem zamku w 1454 roku. Komtur salwował się ucieczka do zamku w Brodnicy. Od tej pory do 1772 roku zamek był w rękach polskich i stanowił siedzibę starostów. Zamek został poważnie zniszczony podczas wojny polsko-szwedzkiej. Częściowo remontowany, ulegał dalszej degradacji. W XVIII wieku podupadł, zniszczony wojnami. W XIX wieko posiadał jeszcze mury, ale poddano je rozbiórce na materiał budowlany dla kościoła ewangelickiego budowanego na przedzamczu zewnętrznym. Kościół z kolei rozebrano w XX wieku w okresie międzywojennym i z uzyskanego materiału wybudowano kamienice przy rynku w Kowalewie. 

 

Zamek krzyżacki w Kowalewie Pomorskim dziś.

 

Obecnie na wzgórzu z dawnego zamku krzyżackiego w Kowalewie zachowały się fundamenty czworobocznego budynku, cześć przedmurza zamku głównego i od strony północnej przy zboczu - filar danskera. Ponadto na miejscu, na którym zapewne wznosiła się wieża strażnicza przy wjeździe bramnym na zamek - znajduje się wieża ciśnień.

 

 

Na przedzamczach zachowały się pozostałości murów obronnych i narożne umocnienia bastionowego (na podzamczu zewnętrznym).

 

Inne miejsca warte odwiedzenia: MAPA

GPS: 53°09′20″N 18°53′50″E

Szwedzka Góra - najwyższe wzniesienie Puszczy Bydgoskiej

Puszcza Bydgoska to bez wątpienia jedno z najciekawszych miejsc w województwie Kujawsko-Pomorskim, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę miejsca do odwiedzenia przez miłośników przyrody. Puszczańskie ostępy są jedną z niewielu pozostałości po dzikich i nieprzystępnych średniowiecznych puszczach.

Puszcza Bydgoska to jeden z najatrakcyjniejszych terenów Kujaw, między innymi ze względu na wspaniałe widoki ze stromych zboczy parabolicznych wydm śródlądowych oraz dzięki bogactwu i różnorodności roślin tu występujących. Puszcza jest także ciekawym miejsce dla osób zainteresowanych jej bogatą historią, o której już niejednokrotnie pisałem na łamach tego bloga, np. o Wielkim Pożarze w Cierpicach.

Bydgoska Puszcza to także szczególne miejsce, gdyż jest to obszar o najmniejszej liczbie opadów w Polsce oraz prawie całkowitym brakiem zaludnienia. Posiada ona tylko jeden ciek wodny o nazwie Zielona Struga, której brzegi od przybycia w 1230 r. Krzyżaków, stanowiły naturalną granicę ich posiadłości ofiarowanych przez księcia Konrada Mazowieckiego. Nazywana jest często Zielonką, a w średniowieczu nazywana była Wierdzielewą.

Wielką zaletą tej Puszczy jest przede wszystkim brak monotonnych krajobrazów. Odwiedzając to miejsce warto dotrzeć do jej najwyższych wzniesień, tj. masywu Szwedzkiej Góry. To z tego miejsca, między drzewami, wyłaniają się niezwykłe widoki.

Na szczycie najwyższego naturalnego wzniesienia Puszczy Bydgoskiej, tj. wspomnianej już Szwedzkiej Góry 116 m n.p.m. (85 m powyżej poziomu Wisły) wkopany jest kamień wysokościowy i odnaleźć można ślady starych fortyfikacji. Legenda głosi, że na Szwedzkiej Górze podczas Potopu Szwedzkiego znajdował się obóz, z którego najeźdźcy kontrolowali okolice, m.in. poprzez kontrolę przebiegającego w pobliżu szlaku handlowego. Szwedzka Góra to doskonały przykład wydmy łukowej wkomponowanej w większy leśny kompleks, a jej wschodnie (odwietrzne) zbocza są naprawdę bardzo strome.

By odwiedzić Szwedzką Górę najlepiej dojechać jest tu samochodem. Do jej zboczy, od zachodniej ściany, przylega droga asfaltowa. Docierając na miejsce, można poczuć się jak w podgórskiej okolicy.

Szwedzka Góra to niewątpliwie wielka osobliwość regionu, którą warto zobaczyć.

Wiemy gdzie był pierwszy Toruń - Stary Toruń

Dokładnie rok temu, na konferencji sprawozdawczej badacze zaprezentowali wyniki trwających 2 lata prac poszukiwawczych, zmierzających do ustalenia pierwotnej lokalizacji Torunia.

Wyniki są dość zaskakujące, bo tzw. najstarszy Toruń znajdował się aż 10 kilometrów na zachód od dzisiejszej starówki. Co ciekawe, w pobliżu ustalonej lokalizacji napotkamy wieś Stary Toruń, a więc pierwotne miejsce lokacji naszego miasta z 1233 roku. Na teren obecnego Torunia Krzyżacy przenieśli się już po trzech latach.

Wydawało się, że to pierwsza lokalizacja naszego miasta. Nic bardziej mylnego. Na południe od wspomnianej wsi od kilku lat badacze robili zdjęcia z pokładu samolotu, aż zauważono odznaczające się od sąsiednich gleb tereny średniowiecznego grodu. W odkryciu pomogły też m.in. odwierty czy badania geomagnetyczne.

Co ciekawe, w zapiskach z XVII wieku znaleziono informacje, jakoby na tym terenie pobliscy mieszkańcy znajdowali ludzkie szczątki. Badacze uważają, że w mieście znajdował się kościół i cmentarz, stąd owe znaleziska wydają się uzasadnione.

  
Najstarszy Toruń był – jak na tamte czasy – dużym miastem. Naukowcom udało się ustalić długość dwóch granic – 500 i 200 metrów. Dlaczego opuszczono owe tereny? Powodem był podmokły teren, Krzyżacy szukali wyżej położonego punktu, aż osiedlili w obrębie znanego nam dziś Torunia.

Stwierdzono, że badany obszar został w wyniku powodzi zalany wodami wezbraniowymi Wisły w XVIII w. (m.in. w latach 1714, 1752, 1780, a zwłaszcza przerwaniem wału wiślanego 24-25 marca 1786 r.) i przykryty sięgającą nawet 2 metrów warstwą mułów i piasków rzecznych. To nie pozwoliło dotąd na odkrycie miejsca położenia dawnego Torunia archeologom prowadzącym tradycyjne badania wykopaliskowe od lat 80. XX w.

Miasto to Krzyżacy lokowali wokół okazałego dębu, przy istniejącej od ok. IX-X w. ważnej przeprawie w bród prowadzącej przez Wisłę na wysokości ujścia kujawskiej rzeczki Wierdzelew (ob. Zielona Struga). Przeprawa istniała tu także w czasach rzymskich i była jedną z odnóg słynnego szlaku bursztynowego, o czym świadczą znalezione w czasie wcześniejszych wykopalisk archelogoicznych artefakty, datowane od ponad 2000 lat. Tą przeprawą w 1223 r. prowadziły także dwie krucjaty książąt piastowskich przeciwko Prusom. Wokół owego dębu najpierw jednak - w 1231 r. wyrósł krzyżacki gród obronny.


Wkrótce jednak, w 1236 r. miasto zostało translokowane na obecne miejsce. Powodami tej decyzji były m.in. uregulowanie w 1235 r. (lub w 1236 r.) zasięgu posiadłości biskupstwa kujawskiego przy ujściu Drwęcy, których zachodnim krańcem stała się Góra Biskupia (mons episcopi), zwana później Górą św. Jakuba, oraz niekorzystny - zalewowy teren. Na nowym obszarze Toruń położony został na wyższym - niezalewowym brzegu Wisły, w pobliżu innej - promowej przeprawy przez Wisłę (zlokalizowanej na wysokości obecnej Bramy Mostowej) oraz na miejscu od 1235 r. bezspornym, a więc zapewniającym trwałość lokacji.

 W miejscu pierwotnej lokacji pozostał wtedy m.in. kościół św. Jana, a osada przyjęła nazwę Stary Toruń. Po polsko-krzyżackiej wojnie 13-letniej (1454-1466) w 1514 r. stała się folwarkiem, wchodzącym w skład terytorium Torunia.

Zielona Struga nazywana Zielonką a w średniowieczu Wierdzielewą

Od przybycia w 1230 r. Krzyżaków stanowiła naturalną granicę ich posiadłości ofiarowanych przez księcia Konrada Mazowieckiego. Nazywana często Zielonką a w średniowieczu Wierdzielewą.

 

Nazywana często Zielonką a w średniowieczu Wiedzielewą

Mowa o Zielonej Strudze. Struga ta to niewielka rzeczka płynąca niedaleko Torunia. Całkowita jej długość wynosi ok. 34 km. Zielonka jest interesującym ciekiem wodnym zarówno z punktu przyrodniczego, krajoznawczego oraz historycznego.
 
Pierwotnie Struga Zielona uchodziła do Wisły na wysokości nieistniejącej dziś osady Wymysłowo, obecnie m.in. w skutek jej uregulowania i budowy ujęcia wodnego uchodzi do Wisły na wysokości Dybowa. Od średniowiecza, aż po koniec XIX w. wody Strugi Zielonej były wykorzystywane na skalę przemysłową, do napędzania młynów wodnych. Wykorzystano przy tym dolny bieg Strugi Zielonej, od Jarek aż do Wisły, charakteryzujący się dużym spadkiem. Energia wodna była wykorzystana przez cztery zidentyfikowane na strudze młyny funkcjonujące w różnych okresach czasu. Były to młyny w Jarkach, w Kąkolu, Kukiełka oraz Chrząst. Dziś po funkcjonujących niegdyś młynach pozostały części śluz, turbinowni a w większości tylko zmiany w terenie.
 
Struga to niewielki ciek, ale i tak największy w Puszczy Bydgoskiej, która uchodzi za suchą, porośniętą głównie sosną. Nie jest to raczej właściwa rzeka lecz kanał ale mocno już znaturalizowany, przypominający rzekę. Jeszcze kilka lat temu od miejscowości Osiek Wielki, a teraz od Jarek można ją dopiero nazwać właściwą rzeką.

 

Łąki są podmokłe, bo to relikt czasów, gdy u schyłku ostatniego zlodowacenia płynęła tędy na zachód jedna z odnóg Prawisły
 

Zielona rodzi się na podmokłych łąkach w okolicach Nowej Wsi Wielkiej w południowej części powiatu bydgoskiego. Łąki są podmokłe, bo to relikt czasów, gdy u schyłku ostatniego zlodowacenia płynęła tędy na zachód jedna z odnóg Prawisły, łącząc się kilka kilometrów stąd na zachód z nurtem dawnej Noteci. Cała dolina Zielonej Strugi wchodzi w skład Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, która swe główne koryto wytyczyła przez Bydgoszcz i Nakło.
 
Po opadnięciu wód, między głównym korytem a dzisiejszą Zieloną Strugą, powstały ogromne ławice piasku, z których zachodnie wiatry usypały przez tysiące lat wydmy. Struga płynie więc przez puszczę głęboko wcinającą się doliną, meandrując pośród porośniętych drzewami śródlądowych wydm.

 

Przebiega w ukształtowanej przez nią dolinie tworząc dodatkową atrakcję - głęboki i malowniczy wąwóz
 

Dolny odcinek strugi od leśniczówki Zielona aż do leśniczówki Dybowo przebiega w ukształtowanej przez nią dolinie tworząc dodatkową atrakcję - głęboki i malowniczy wąwóz.
 
Właśnie od miejscowości Jarki, Zielona Struga płynie aż do ujścia do Wisły w naturalny sposób. Ten właśnie odcinek ok. 6,5 km jest interesujący. Głębokość Zielonej Strugi wynosi 30 – 80 cm, czasami na spokojnych odcinkach dochodzi do 90 cm. Na tym odcinku prąd jest dość szybki, dno piaszczyste, brzegi fragmentami porośnięte krzewami.