Tekst powstał na podstawie wystąpienia podczas III Festiwalu Opowieści Podróżniczych „Podróżýj” w Mosinie (czerwiec 2025)
Noc w lesie – jak spać w najpiękniejszym hotelu świata?
Czy można na nowo zbudować głęboką relację z przyrodą w czasach, gdy króluje kultura ekspresowego zwiedzania i „all-inclusive”? Marcin Szwarc przekonuje, że tak – pod warunkiem, że zamienimy zestaw sprytnych trików na jedno fundamentalne pytanie: dlaczego w ogóle chcemy wyjść w teren. W jego ujęciu problem noclegu pod chmurką nie polega na tym, jak rozpiąć hamak, lecz po co to robimy. Dopiero gdy uświadomimy sobie intencję, technika staje się sprawą drugorzędną.
.jpg "Prelekcja o nocowaniu w lesie – festiwal „Podróżýj”")
U podstaw tej filozofii leży akceptacja przyrody w pełnym spektrum: mróz, komary czy porywisty wiatr nie są wrogami, lecz integralną częścią doświadczenia. „Broda nie urosłaby mi nigdy, gdybym nie zaakceptował zimy” – żartuje Szwarc, stawiając własny zarost obok skrzypiącego śniegu jako dowód, że ciało może współpracować z klimatem, jeśli tylko damy mu szansę.
Prelegent widzi trzy możliwe relacje człowieka z terenem:
-
Survival – walka o przetrwanie „za wszelką cenę”.
-
Klasyczny bushcraft – planowe korzystanie z zasobów lasu: rąbanie, rzeźbienie, polowanie.
-
Puszczaństwo – pełne przygotowanie sprzętowe przy maksymalnym szacunku dla środowiska: wszystko, czego potrzebujemy, niesiemy w plecaku, a w terenie nie zostawiamy śladu.
Najbliższa sercu Szwarca jest właśnie trzecia droga. „Las jest gospodarzem, my tylko gośćmi” – podkreśla, odwołując się do nordyckiej idei friluftsliv, która łączy swobodę wędrowania z kulturą odpowiedzialności.
W Polsce prawne realia są surowsze niż w Skandynawii, ale od 2021 roku program „Zanocuj w lesie” wyznacza strefy, gdzie każdy może legalnie rozpiąć hamak albo postawić namiot na dwie noce bez formalności. Wystarczy spojrzeć w aplikację mBDL czy na stronę czaswlas.pl, by sprawdzić, czy wciąż znajdujemy się w dozwolonym obszarze.
Ekologia zaczyna się w plecaku
Szwarc nie wierzy w idealny „starter pack”. W górach i zimą stawia na namiot, lecz niżej wybiera hamak – lekki, niewydeptujący gleby, pozwalający chłonąć nocne odgłosy lasu. Najpoważniejszą inwestycją pozostaje śpiwór: to on, a nie najnowsza kuchenka, decyduje o komforcie snu przy temperaturach bliskich zera.
.jpg "Festiwal „Podróżýj” – Marcin Szwarc na scenie")
Jednak sprzęt to tylko połowa równania; druga to „miękkie kompetencje”. Prelegent zachęca do używania aplikacji takich jak iNaturalist czy Merlin, które rozpoznają rośliny i ptaki z fotografii, przekształcając każdy biwak w małe laboratorium przyrodnicze. Mimo to zawsze podkreśla: technologia zawodzi, baterie się wyczerpują, a klasyczna mapa papierowa i umiejętność czytania terenu pozostają podstawą.
Leave No Trace – kultura osobista w lesie
Sercem wystąpienia było siedem zasad Leave No Trace, potraktowanych nie jak kodeks kar, lecz jak elementarza dobrych manier pod chmurką:
-
Planuj i przygotuj się – dobry plan minimalizuje pokusę „partyzantki” i działań na oślep.
-
Pozostań na szlaku lub wybieraj miejsce obozu rozumnie – szanuj strefy ochronne.
-
Zabierz śmieci – jeśli coś przyniosłeś, wynieś to samo lub lżejsze.
-
Pozostaw teren takim, jakim go zastałeś – także w skali mikro.
-
Minimalizuj ognisko – używaj lampki LED; jeśli musisz palić, korzystaj ze starego paleniska.
-
Szanuj dzikie zwierzęta – nie ingeruj w ich naturalne rytuały.
-
Bądź uprzejmy dla innych – cisza to też zasób przyrody.
Ogień budzi szczególnie silne emocje: romantyczny symbol obozowania ustępuje dziś miejsca małej lampce z powerbankiem. Jeśli płomienie są niezbędne, ważne jest korzystanie z istniejących palenisk oraz palenie wyłącznie martwego, leżącego drewna.
Lekcja z Arktyki
Najbardziej sugestywnym przykładem konsekwencji pozostawania „gościem przyrody” była opowieść o nieudanym ataku na Newtontoppen, najwyższy szczyt Spitsbergenu. Po dwóch tygodniach marszu ekspedycję zatrzymał huraganowy wiatr i minus trzydzieści pięć stopni. Zamiast forsować trasę, zespół zaakceptował warunki, spędzając kolejne dni w zawietrznej niszy skalnej i maszerując tylko wtedy, gdy pogoda na to pozwalała. „Zobaczyłem Arktykę dopiero wtedy, gdy przestałem chcieć ją zdobyć” – podsumowuje Szwarc. Ta sama zasada działa w lesie: jeśli wieje, szukamy polany po zawietrznej, a gdy brzęczą komary, wspinamy się na pagórek, gdzie zdmuchnie je lekki przewiew.
Duchowość bez wielkich słów
Szwarc unika deklaracji religijnych, ale każdą noc w hamaku nazywa „małą liturgią”. Przywołuje przykład znajomego z Kazachstanu, który nad Wartą westchnął: „Czego więcej można chcieć? Wszystko jest nasze”. Kiedy przyjmiemy tę perspektywę, leśny koncert jeleni o świcie przestaje być „hałasem natury”, a staje się przywilejem widza w najdroższej loży.
.jpg "Wystąpienie o Leave No Trace i bushcrafcie")
Czego naprawdę potrzebujemy?
-
Ciekawość, by zauważać szczegóły zamiast liczyć kilometry.
-
Pokora, bo to przyroda ustala reguły.
-
Gotowość, by nie zostawić śladu, bo najpiękniejszy hotel świata stoi na dziko i nie serwuje pościeli.
Kto wciąż tęskni za opowieściami rozgrywającymi się o kilka tysięcy metrów wyżej, znajdzie dopełnienie tematu w tekście dotyczącym Adama Bieleckiego — o etyce wspinaczki i alarmie klimatycznym w Himalajach — opublikowanym po jego wystąpieniu na tym samym festiwalu.
W ostatecznym rozrachunku pytanie brzmi więc nie „jak” ani „gdzie”, lecz „po co”. Gdy odpowiemy na nie szczerze, droga do leśnego hotelu ukaże się sama – tuż za rogatkami miasta, w kilkunastu krokach od naszej wygodnej codzienności.
